Niepożądane Odczyny Poszczepienne
Niepożądany Odczyn Poszczepienny, w skrócie NOP definiowany jest przez Wikipedię jako każde zaburzenie stanu zdrowia, jakie występuje po szczepieniu. Może one być wynikiem indywidualnej reakcji organizmu człowieka szczepionego na podanie szczepionki, błędu podania szczepionki, złej jej jakości bądź zjawisk od szczepienia niezależnych, a tylko przypadkowo pojawiających się po szczepieniu.
Odczyny poszczepienne możemy podzielić m.in. ze względu na czas wystąpienia objawów, na wczesne i późne odczyny poszczepienne. Wczesne odczyny poszczepienne, występują w ciągu pierwszych 48 godzin po szczepieniu. Późne odczyny poszczepienne to np. alergia lub choroba autoimmunologiczna. Wśród przyczyn globalnej pandemii alergii istotne miejsce, tuż obok nieprawidłowego żywienia i nadużywania leków, zajmują szczepienia. Badania immunologów oraz dane epidemiologiczne rozprzestrzeniania się alergii w krajach rozwijających się potwierdzają to przypuszczenie. Medycyna w obecnych czasach, posługująca się wyłącznie farmakologią, nie potrafi skutecznie leczyć alergii. Większość chorób alergicznych u dzieci przechodzi, na szczęście, samoistnie w okresie pokwitania, ale około 20% pozostaje, mogąc w przyszłości stanowić duży problem kliniczny.
Rozróżniamy trzy rodzaje NOP:
- odczyny miejscowe, np.:
- obrzęk, zaczerwienienie i bolesność
- sącząca się przetoka nad węzłem chłonnym
- ropień bakteryjny bądź jałowy
- powiększenie węzłów chłonnych
- odczyny ze strony ośrodkowego układu nerwowego, np.:
- encefalopatia
- drgawki
- poliomyelitis poszczepienne wywołane wirusem szczepionkowym (porażenie lub niedowład wiotki z objawami utrzymującymi się 60 lub więcej dni)
- zapalenie mózgu
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- zespół Guillain-Barre (symetryczny niedowład o ostrym początku, gwałtownie postępujący z zaburzeniami czucia)
- inne niepożądane odczyny poszczepienne, np.:
- bóle stawowe
- wstrząs anafilaktyczny – natychmiast po podaniu szczepionki
- gorączka powyżej 39 °C
- epizod hipotensyjno-hiporeaktywny (jest to charakterystyczny stan po szczepieniu DTP, w którym niemowlę przez pewien okres (10 minut do 36 godzin) ma obniżone ciśnienie tętnicze (stany hipotonii do zapaści naczyniowej włącznie), obniżone napięcie mięśniowe, nie przyjmuje posiłków i nie nawiązuje kontaktów z otoczeniem)
- nieutulony ciągły płacz (utrzymujący się powyżej 3 godzin płacz lub krzyk o znacznym nasileniu i wysokim tonie, pojawiający się przeważnie 6–18 godzin po szczepieniu),
- uogólnione zakażenie prątkiem BCG
- małopłytkowość,
- posocznica, w tym wstrząs septyczny,
- zapalenie jąder
- zapalenie ślinianek
W Polsce lekarz ma obowiązek zgłosić niepożądane odczyny poszczepienne, choć de facto niestety tego nie robi.
Lista NOP, których zgłaszanie jest zalecane przez WHO:
24 godziny od szczepieniach:
- ostra reakcja nadwrażliwości,
- anafilaksja,
- nieutulony płacz,
- epizod hipotensyjno-hiporeaktywny,
- wstrząs toksyczny.
5 dni od szczepienia:
- ciężka reakcja miejscowa,
- posocznica,
- ropień w miejscu wstrzyknięcia (bakteryjny/jałowy).
15 dni od szczepienia:
- drgawki, włącznie z drgawkami gorączkowymi (6-12 dni w przypadku odry/MMR, 0-2 dni w przypadku DTP),
- Encefalopatia (6-12 dni w przypadku odry/MMR, 0-2 dni w przypadku DTP).
3 miesiące od szczepienia:
- ostre porażenie wiotkie (4-30 dni dla szczepionych OPV, 4-75 dni dla osób ze styczności),
- zapalenie splotu barkowego (2-28 dni po szczepionce zawierającej anatoksynę tężcową),
- trombocytopenia (15-35 dni po szczepieniu przeciwko odrze /MMR.
1-12 miesięcy od szczepienia BCG:
- zapalenie węzłów chłonnych,
- uogólnione zakażenia BCG,
- zapalenie kości i szpiku kostnego.
Bez limitu czasowego:
Przypadki zgonów, hospitalizacji lub inne ciężkie albo niezwykłe zdarzenia, które przez służby medyczne są uważane za związane ze szczepieniem.
Najczęstsze objawy występujące w poważnych NOP w danych grupach wiekowych:
| 0-12 miesięcy | 1 rok | 1-18 lat | >18 lat |
|---|---|---|---|
| gorączka | gorączka | gorączka | gorączka |
| drgawki | drgawki | drgawki | astenia |
| pobudzenie ruchowe | drgawki gorączkowe | wymioty | parestezje |
| śmierć łóżeczkowa | wysypka | ból główy | Guillain-Barre |
| bezdech | stupor | wysypka | ból |
| stupor | pobudzenie ruchowe | astenia | mialgia |
| hipotonia | wymioty | stupor | ból stawów |
| sinica | zapalenie ucha śr. | somnelencja | ból głowy |
| wymioty | somnelencja | dyspnea | dyspnea |
| somnelencja | bezdech | hipokinezja | miastenia |
Najczęstsze objawy występujące w innych niż poważne NOP w danych grupach wiekowych:
| 0-12 miesięcy | 1 rok | 1-18 lat | >18 lat |
|---|---|---|---|
| gorączka | gorączka | gorączka | gorączka |
| pobudzenie ruchowe | drgawki | gózek podskórny | gózek podskórny |
| uporczywy krzyk | pobudzenie ruchowe | wazodylatacja | wazodylatacja |
| nienormalny płacz | guzek podskórny | obrzęk w miejscu iniekcji | mialgia |
| guzek podskórny | wysypka plam.-grud. | pokrzywka | ból w miejscu iniekcji |
| obrzęk w miejscu infekcji | wazodylatacja | wysypka | obrzęk w miejscu infekcji |
| somnolencja | drgawki | świąd | ból |
| wysypka | obrzęk w miejscu iniekcji | ból w miejscu iniekcji | świąd |
| wymioty | pokrzywka | wymioty | wysypka |
| hipotonia | wysypka pęcherzykowa | ból | ból głowy |
Niepożądane odczyny poszczepienne charakterystyczne dla poszczególnych szczepionek
NOP charakterystyczne dla DTP
| Odczyn | Czas Wystąpienia | Objawy, częstość występowania |
|---|---|---|
| Epizod hipotensyjno-hiporeaktywny | 0-24 godz. | obniżenie napięcia mięśniowego; całkowita lub częściowa utrata kontaktu z dzieckiem; bladość; płacz i krzyk o wysokim tonie nie dający się utulić przez 3 godziny lub dłużej |
| Encefalopatia | 0-72 godz. | zaburzenia pracy mózgu trwające co najmniej 24 godziny z wystąpieniem co najmniej dwóch z poniższych objawów: drgawki, zaburzenia świadomości, zmiany zachowania dziecka |
| Drgawki | 0-72 godz. | uogólnione drgawki kloniczno-toniczne z towarzyszącą gorączką lub bez, występujące u dziecka, u którego wcześniej nie stwierdzono drgawek |
| Anafilaksja | 0-1 godz. | ostra reakcja uczuleniowa w postaci duszności lub pokrzywki z możliwością wystąpienia obrzęku Quinckego, a nawet wstrząsu |
NOP charakterystyczne dla T/DT/dT/DTP
| Odczyn | Czas Wystąpienia | Objawy, częstość występowania |
|---|---|---|
| Zapalenie splotu barkowego | 2-28 dni | bolesność barku i ramienia z przejściowym niedowładem kończyny górnej |
| Anafilaksja | 0-1 godz. | ostra reakcja uczuleniowa w postaci duszności lub pokrzywki z możliwością wystąpienia obrzęku Quinckego, a nawet wstrząsu |
NOP charakterystyczne dla Świnka/MMR
| Odczyn | Czas Wystąpienia | Objawy, częstość występowania |
|---|---|---|
| Aseptyczne zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz mózgu | 3 dni do 2 tyg. | objawy oponowe, zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym, w zapaleniu mózgu wystepują zaburzenia świadomości |
NOP charakterystyczne dla Odra/MMR/MR
| Odczyn | Czas Wystąpienia | Objawy, częstość występowania |
|---|---|---|
| Drgawki gorączkowe | 6-12 dni | uogólnione drgawki kloniczno-toniczne z towarzyszącą gorączką lub bez, występujące u dziecka, u którego wcześniej nie stwierdzono drgawek |
| Trombocytopenia | 15-35 dni | obniżenie poziomu płytek we krwi obwodowej poniżej 150000/mm3 |
| Encefalopatia | 0-72 godz. | zaburzenia pracy mózgu trwające co najmniej 24 godziny, z wystapieniem co najmniej dwóch z poniższych objawów: drgawki, zaburzenia świadomości, zmiany zachowania dziecka |
| Anafilaksja | 0-1 godz. | ostra reakcja uczuleniowa w postaci duszności lub pokrzywki, z możliwością wystąpienia obrzęku Quinckego, a nawet wstrząsu |
| Ostra reakcja alergiczna | 0-2 godz. | ostra reakcja uczuleniowa w postaci duszności, pokrzywki |
| Poronny zespół | 5-14 dzień odropodobny | przypomina odrę o łagodnych objawach |
NOP charakterystyczne dla MMR
| Odczyn | Czas Wystąpienia | Objawy, częstość występowania |
|---|---|---|
| Zespół różyczkopodobny | 14-16 dzień | przypomina różyczkę o łagodniejszych objawach |
NOP charakterystyczne dla OPV
| Odczyn | Czas Wystąpienia | Objawy, częstość występowania |
|---|---|---|
| Polio poszczepienne - VAPP | 4 do 30 dni | asymetryczne porażenie wiotkie, wywołane przez zmutowany szczep wirusa szczepionkowego |
| Aseptyczne zapalenie opon | do 4 tygodni | objawy oponowe, zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym |
NOP charakterystyczne dla WZW typu B
| Odczyn | Czas Wystąpienia | Objawy, częstość występowania |
|---|---|---|
| Anafilaksja | 0-1 godz | ostra reakcja uczuleniowa w postaci duszności lub pokrzywki z możliwością wystapienia obrzęku Quinckego, a nawet wstrząsu |
NOP charakterystyczne dla BCG
| Odczyn | Czas Wystąpienia | Objawy, częstość występowania |
|---|---|---|
| Ropne zapalenie węzłów chłonnych | 2-6 miesięcy | twarde lub miękkie węzły chłonne o rozmiarach 1,5 x 3 cm z przetoką lub bez |
| Zapalenie kości i szpiku kostnego | 1-12 miesięcy | proces zapalny kości i szpiku kostnego występuje po szczepieniu BCG, tylko wyjątkowo u osób bez obniżonej odporności |
| Rozsiane zakażenie BCG | 1-12 miesięcy | stanowi poważne powikłanie u osób z obniżoną odpornością, u których szczepienie BCG jest przeciwwskazane |